De mens heeft altijd een drang gehad om zijn leefgebied in kaart te brengen. In de 19de eeuw krijgt deze behoefte een steeds groter wetenschappelijk karakter. Charles Darwin start in 1831 met zijn wereldreis op de Beagle in een poging om alle flora en fauna te inventariseren en in 1872 vertrekt de Challenger met hetzelfde doel, deze keer georganiseerd door de Royal Society in Engeland. Toch blijft het zuidelijkste en koudste continent nog steeds een geheimzinnige plek: Antarctica laat zich niet makkelijk vangen. Nog nooit is iemand het binnenland ingetrokken en daarmee heeft de zuidpool nog steeds een mysterieuze aantrekkingskracht om verder en nader te onderzoeken. Pas in 1897 onderneemt Adrien de Gerlache met de Belgica een eerste serieuze poging om Antarctica van dichtbij te verkennen. Tijdens deze ontdekkingsreis komt de Belgica vast te zitten in het drijfijs dat zich als een net om de boot sluit. De bemanning moet ongepland overwinteren. Niet veel mensen weten dat Roald Amundsen op die tocht al als stuurman meereisde. Veertien jaar later zal hij de eerste man worden die de zuidpool bereikt.
Het is pas in 1901 dat de Discovery onder leiding van Robert Falcon Scott een eerste serieuze poging onderneemt om Antarctica serieus in kaart te brengen. Ernest Shackleton gaat ook mee. Tijdens deze ongelukkige expeditie wordt er naast wetenschappelijk onderzoek ook een tocht richting de zuidpool opgestart. Het schort echter aan voldoende ervaring en kennis. Er wordt te weinig en te eenzijdig eten meegenomen. Shackleton krijgt als eerste scheurbuik en moet terug. Er ontstaat ruzie tussen Scott en Shackleton, met name door hun kijk op het leven: Scott, de gedisciplineerde marineman van goede komaf en serieuze insteek en Shackleton de avonturier die het grote fortuin najaagt en minder serieus overkomt.
In 1907 vaart Shackleton met de Nimrod opnieuw naar Antarctica en gaat voor anker bij McMurdo Sound. Het is een goed geplande expeditie en Shackleton passeert het Transantarctische gebergte en de gletsjers naar de poolvlaktes. Shackleton’s sterke kant is weten wanneer je moet stoppen. Dat doet hij dan ook net op tijd. De zuidpool ligt nog op een schamele afstand van zeven dagen reizen maar er is niet genoeg eten om door te gaan. Ze moeten ook nog levend zien terug te komen. Shackleton keert om.
In 1911 waagt Scott met Terra Nova een nieuwe poging. De race om de zuidpool is ondertussen een feit. Scott neemt deze keer geen honden mee maar paarden voor het transport over land. Tegelijkertijd heeft de Noor Roald Amundsen het plan opgevat om ook als eerste de zuidpool te bereiken. Zijn initiële plan om als eerste de Noordpool te bereiken is door de Amerikaan Robert Edwin Peary in 1909 weggekaapt. Amundsen, een medicijnstudent, goed skieër en hondenliefhebber met goede fysiek zet zijn zinnen nu op de zuidpool. Amundsen beschikt over een betere strategie door de voedseldepots dichter bij elkaar te zetten en de honden tevens als voedsel in te zetten. Hij bereikt 35 dagen voor Scott op 14 december 1911 de zuidpool. Het hele team van Scott, inclusief Scott sterven op de terugweg door tekort aan voedsel in de ijzige kou.
Shackleton lijkt afgetroefd maar verzint een nieuw excuus om op reis te gaan. Hij wil Antarctica in zijn geheel oversteken. In 1915 gaat hij op weg met de Endurance. Hij zet echter nooit een stap op Antarctica omdat de boot negen maanden lang vast komt te zitten in het poolijs. Het kruiende ijs perst de houten boot als lucifershoutjes samen. Net voordat de boot 3 kilometer diep naar de bodem zinkt worden er drie grote reddingssloepen in veiligheid gebracht. Vernoemd naar de investeerders van deze expeditie James Caird, Dudley Docker en Stancomb Wills trekt de bemanning deze drie sloepen wekenlang over de besneeuwde vlaktes richting het drijfijs. Daar roeien ze tenslotte 500 kilometer verder naar Olifantseiland, een afgelegen oord en verstoken van enige communicatie. Het einde lijkt nabij.
Shackleton’s leiderschap toont zich door de James Caird sloep te voorzien van masten en zeilen, gemaakt van het meegezeulde linnen van de Endurance. Met een handvol bemanningsleden verlaat Shackleton Olifantseiland. Frank Worsley gaat mee als navigator om 1300 kilometer richting Zuid-Georgia te zeilen. De rest van de bemanning blijft achter en schuilt onder de twee achtergebleven sloepen en eet maandenlang niets anders dan zeeolifanten gebakken in hun eigen vet: blubberstoof. Na weken roeien ziet Shackleton Zuid-Georgia. In een kleine vissershaven regelt hij een walvisboot en onderneemt drie pogingen om zijn bemanning van Olifantseiland te halen. Zonder succes. Shackleton vaart naar Chili en onderhandelt een sleepboot waarmee hij uiteindelijk na drie maanden alle bemanningsleden redt.
Shackleton wordt een beroemde held. Toch drukt de mislukte oversteek op zijn ego. Achter in de veertig wil Shackleton nog een keer naar Antarctica. Hij bedenkt een nieuwe uitdaging: met de boot een rondje om Antarctica heen. Het is nog nooit gedaan. In 1921 vertrekt het schip de Quest naar Zuid-Georgia. Shackleton zal niet ver komen want een hartstilstand zorgt ervoor dat hij een laatste rustplaats krijgt op dit eiland vlakbij Antarctica.
Met deze kennis en wetenschap zijn dit de echte avonturiers. Wat een passie, doorzettingsvermogen, leiderschap en gedrevenheid hadden deze mannen. Ik hoop een klein beetje van deze magie zelf te mogen meemaken en nog beter te begrijpen waartoe de mens in staat is. De zuidpool is al eens bereikt en Mount Vinson is al eerder beklommen maar het weerhoud me er niet van om dit niet alleen in boeken te lezen of in films terug te zien. Ik wil zelf ervaren hoe het is, hoe het voelt en wat er voor nodig is om dit afgelegen continent te bereiken, te zien, te voelen en een beetje te begrijpen. Het zal me ongetwijfeld met de neus op de feiten drukken dat ons klimaat een grote impact zal hebben op dit unieke stukje van de wereld.
Tot de volgende blog!
Wilco
P.s. In maart 2022 is door een wetenschappelijk onderzoeksteam de Endurance in goede staat teruggevonden op 3 kilometer diepte van de Weddelzee.
