De reis richting de zuidpool en dit koude continent brengt altijd weer een reeks mooie en nieuwe ontdekkingen met zich mee. Ik heb ondertussen geleerd dat de reis al begint zodra de knoop is doorgehakt om op pad te gaan. De voorbereidingen zijn begonnen. Met een jaar op de kalender heb ik deze maand de tijd om me goed in de materie te verdiepen en alles te weten te komen over het gebied, te grasduinen in de historie, het continent te ontrafelen en geschiedenis te achterhalen. Het is allemaal onderdeel van het avontuur en geeft me de juiste informatie om me in te leven in deze hachelijke expeditie naar dit bevroren continent. Ik heb er nooit echt bij stilgestaan waar de naam Antarctica vandaan kwam. Ik duik in de wereld van de etymologie, ofwel de herkomst van woorden en hoe deze zijn ontstaan.
Het woord Antarctica is op te delen in twee stukken Ant-Arctica. Het valt terug te herleiden naar de Griekse woorden Anti (tegenovergesteld) en Arktikos (dichtbij de beer) dat weer is afgeleid van Arkos (beer).
De keuze van de woorden zijn terug te voeren naar het verre verleden toen men nog navigeerde op de sterren. Zoals we weten geeft de Poolster de richting van het noorden aan. In tegenstelling wat menigeen denkt is de Poolster niet een heel heldere ster en daarmee niet eenvoudig vindbaar aan de sterrenhemel. De Poolster kan echter wel gemakkelijk worden gevonden door het lokaliseren van de Grote Beer waarvan de staart en het lijf het bekende Steelpannetje vormen. Vond men vroeger aan de hemel de Grote Beer dan betekende dat, dat de richting naar het Noorden was gevonden. Wilde men naar het noordpoolgebied dan moest men richting het gebied dichtbij het sterrenbeeld van de grote beer. Naar Arktikos, het huidige Arctica.
Aristoteles (382-320 v. Chr.) ging er vanuit dat de aarde symmetrisch moest zijn. Als er in het noorden een koude zone bestond (Arctic) dan zou dat in het tegenovergestelde zuiden (Ant-Arctic) ook zo moeten zijn. Vanaf dat moment is de term ‘Antarctic’ in de geschriften terug te vinden voor het zuidelijk poolgebied. Zonder echter hard bewijsmateriaal te hebben dat deze bestond.
Lange tijd tastte men in het duister over de contouren van dit zuidelijk poolgebied. De ontdekkingsreizen in de 15de en 16de eeuw hebben een grote bijdrage geleverd aan het in kaart brengen van de aardkorsten op onze planeet. De eerste gedrukte atlas verscheen in kleine oplage rond 1570 samengesteld door Abraham Ortelius onder de noemer ‘Theatrum Orbis Terrarum'(het wereldtoneel). Hier werd de zuidpool weergegeven onder de naam ‘Terra Australis Nondum Cognita’ (het onbekende zuidland).
Vanaf dat moment is ook de naam ‘Terra Australis Incognita’ regelmatig terug te vinden voor dit nog onbekende stuk grond. In de 17de eeuw ontdekte de VOC het huidige Australië (toen nog Nieuw-Holland genoemd). Niet veel later ontdekte Abel Tasman Nieuw-Zeeland en was in de veronderstelling dat dit bij Terra Australis hoorde. In de 18de eeuw ontdekte James Cook echter dat Nieuw-Zeeland een losliggend eiland was en doorbrak de mythe dat het bij Terra Australis hoorde. Nieuw-Holland werd Australië gedoopt en Terra Australis Incognita verbasterde bij gebrek aan beter tot Terra Incognita.
In de 19de eeuw begon men de oceanen en werelddelen beter in kaart te brengen. Onder andere met de wereldreis van Charles Darwin in 1831 met de Beagle. Het was uiteindelijk de Schotse kartograaf George Bartholomew die in 1890 Antarctica officieel adopteerde en opnam in de geografieboeken als naam voor het meest zuidelijke en zevende continent.
Nu de contouren bekend waren was er nog veel onduidelijk over het binnenland. Het waren met name de Britten die rond 1900 de eerste wetenschappelijke expedities optuigden om Antarctica te onderzoeken. Daarmee begon ook de race om de zuidpool tussen Amundsen, Scott en Shackleton. Daarover een volgende keer meer.
p.s. Dat er op de noordpool overigens ijsberen lopen en op de zuidpool niet heeft een hele andere reden en heeft niets met de naam te maken.
‘Theatrum Orbis Terrarum’ van Abraham Ortelius (1527-1598)